Паветраныя замкі — гэта няздзейсныя фантазіі

Для мяне цяжэй за ўсё пісаць пра фільмы, якія апускаюць у эмацыйна нямое летуценнае заспакаенне. У эпоху перазагрузак, сіквелаў, кінематаграфічных сусветаў і адаптацый рэдка можна знайсці такі самадастатковы і самарэалізуемы прадукт, як ультраарыгінальная «Хімера«. На касой погляд — ні пра што, але на больш спрактыкаваны — чароўная фэнтэзійная камедыя аб страчаным каханні, але насамрэч у кіно шмат ідэй, і спосаб іх вывучэння заахвочвае адкрыты і актыўны розум. Баюся, спроба зафіксаваць гэта ў цвёрдай мове апісання прынесла б у ахвяру лес дзеля дрэў. Аліса Рорвахер здымае зямныя фільмы ў яе зусім своеасаблівым стылі з прымешкай таго, што мы маглі б назваць магічным рэалізмам. Карціна клапатлівая і поўная жыцця, балбатлівая, шумная і святочная, у якой персанажы ваююць, спяваюць, крадуць і ламаюць чацвёртую сцяну, каб звярнуцца напрамую да нас.

Дзеянне «Хімера» адбываецца ў Рыпарбеле ў Таскане 1980-х гадоў, паказваючы нам частку свету, дзе хмызнякі сустракаецца з хараством мора, дзе велічна трухлявыя дамы, сцены якіх распісаны далікатным шэптам кветак і птушак, адмаўляюцца здавацца. Візуальна падкрэсліваецца вострае адчуванне Італіі як скарбніцы былой славы, некрапалітычнай культуры старажытнай дасканаласці. Артур жыве ва ўбогіх трушчобах з гафрыраваных лістоў жалеза на ўзгорках і тусуецца з атрадам усмешлівых трубадураў у стылі Феліні, якія сварацца і рабуюць грабніцы. З дапамогай лазаходнай вуды (ці прасцей кажучы — галінак) галоўны герой можа вызначыць, дзе закапаныя неацэнныя этрускія старажытнасці, і, аб’яднаўшыся з мудрагелістай бандай бяздомных рабаўнікоў (тамбаролі), выкопвае рэліквіі пад покрывам цемры. Затым яны прадаюць іх за невялікую частку рэальнага кошту сумнеўнаму дылеру. Рэжысёр паказвае нам, што кожны тут ведае тое, чаго не ведае ці аддае перавагу не ведаць музейны свет: што не існуе такой рэчы, як старажытнасць, якая не была б скрадзена. Ці наўрад здаецца супадзеннем, што аднаго персанажа, які гнеўна асуджае тамбаролі, клічуць Італія, як быццам яна адна выступае супраць разрабавання спадчыны сваёй краіны.

«Незгладжальнае» — гэтае слова, да якога я ўвесь час вяртаўся: не толькі ў сэнсе вечнасці, закладзенай у налады гісторыі. Гэта яшчэ і незгладжальныя вобразы, якія чапляюцца за ваш мозг і ніколі не пакідаюць вас, і не толькі таму, што яны прыгожыя, але і таму, што яны яшчэ і адкрытыя. Меланхалічна крупчастая пастаральная байка — багатая і гумарыстычная народная казка, напоўненая культурнымі дэталямі, эстэтычнымі задавальненнямі і бліскучай музычнасцю італьянскай мовы. Залітыя сонцам выявы італійскай сельскай мясцовасці адлюстроўваюць тысячагадовую гісторыю, як свайго роду вечную ідылію, але раптам разбойнікі выкопваюць, шматвяковы каменны мур, сярод якого яны выпадкова жывуць, я быў цалкам зачараваны гэтым базавым натуралізмам стылю.

Яркія ўспаміны аб мёртвай каханай Артура, Бенджаміне, пераследуюць яго ў сне і падахвочваюць адправіцца ў дзіўнае вандраванне па падземных грабніцах Тасканы. Ён адчувае сябе як дома сярод купкі патрашыцеляў магіл, але пры гэтым затрымаўся ў сваёй галаве, зацыкліўшыся не столькі на багаццях, якія можна знайсці ў глебе, колькі на міфалагічным уваходзе ў замагільнае жыццё, дзе ён мог бы ўз’яднацца з сяброўкай. Так, скляпы можна разрабаваць дзеля артэфактаў, але, судзячы па ўсім, коштам нацягнення на сябе жудаснага смутку. Герой прыняў грамадзянства краіны мёртвых, настолькі, што мёртвыя размаўляюць з ім у яго кашмарах, пытаючыся аб сваёй скрадзенай маёмасці, адзіным доказе іх існавання. У «Хімеры» старажытнае мінулае хаваецца ўсяго ў некалькіх цалях ад паверхні сучаснасці, у канчатковым выніку вырываючыся над зямлёй і парушаючы калі не прасторава-часавы кантынуум, то больш прызямлёны парадак рэчаў. Межы паміж жыццём і смерцю здаюцца такімі ж зыбкімі і пранікальнымі, як быццам мы можам проста наведаць адно і другое гэтак жа лёгка, як спаць і бадзёрыцца.

У аснове псіхалагічнай падаплёкі стужкі, мабыць ляжыць пытанне аб тым, як мы выносім цяжар мінулага, жывучы ў сучаснасці, і адказ, на якім спыняецца Аліса Рорвахер, здаецца мне адначасова разумным і абнадзейваючым: мы павінны зрабіць усё, што ў нашых сілах, каб ухіліць любую значную розніцу паміж імі. Вось чаму яе кінавытворчасць злучае эпохі з такой плыўнай празаічнасцю і чаму яна ўзбагачае сваю кінематаграфічную мову вечнымі традыцыямі апавядання. А свет фільма — гэта адначасова прызямлёная, тактыльная рэальнасць і фантазія з размытымі межамі. Корань гэтага ляжыць у назве La Chimera, значэнне якога ў італьянскай мове аналагічна нязбытнай мары. У гэтым ёсць утапічны падтэкст, і фільм таксама падлашчваецца і з гэтай ідэяй.

Дзянic Леснiк

Таксама чытайце:

«Мары робата» (англ.: Robot Dreams)
«Касманаўт» (англ. Spaceman)
«Бедныя-няшчасныя» (англ. Poor Things)